“เวทีโชว์ แชร์ เชื่อม ฮ่วมแฮง ฮ่วมใจ” สานพลังภาคี สสส. ภาคเหนือตอนบน ขับเคลื่อน ‘สูงวัยมีสุข’ และ ‘ปลอดบุหรี่ไฟฟ้า’ ใน จ.แพร่”

สสส.สานพลังภาคีภาคเหนือตอนบนจัด “เวทีโชว์ แชร์ เชื่อม ฮ่วมแฮง ฮ่วมใจ” โดยโครงการพัฒนาระบบและกลไกสนับสนุนวิชาการขับเคลื่อนงานสุขภาวะภาคเหนือตอนบน ในตอน สร้างเครือข่ายสูงวัยมีสุข & เยาวชนรุ่นใหม่ห่างไกลบุหรี่ไฟฟ้า จ.แพร่ และ ตอน อาหารปลอดภัย สูงวัยมีสุข จ.น่าน ระหว่างวันที่ 27-28 ตุลาคม พ.ศ. 2568

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.กิตติ เมืองตุ้ม รองอธิการบดีมหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ์ (มรอ.) กล่าวว่า โครงการ “พัฒนาระบบและกลไกสนับสนุนวิชาการเพื่อขับเคลื่อนงานสุขภาวะภาคเหนือตอนบน” เป็นภารกิจที่ดำเนินงานมาอย่างต่อเนื่องตั้งแต่ปี พ.ศ. 2561 โดยมหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ์ (มรอ.) ภายใต้การสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) โครงการฯ เกิดขึ้นจากความมุ่งมั่นที่จะสร้างเสริมสุขภาวะที่ดีให้แก่ประชาชนในพื้นที่ภาคเหนือตอนบนอย่างยั่งยืน โดยเดินหน้าต่อเนื่องตั้งแต่ พ.ศ. 2561 ด้วยเป้าหมายเดียวกันคือ “สุขภาพดีวิถีล้านนา” ผ่านการทำงานร่วมกับภาคีเครือข่ายทั้ง 8 จังหวัด คือ แม่ฮ่องสอน เชียงใหม่ เชียงราย ลำปาง พะเยา ลำพูน แพร่ และน่าน

กลไกภาควิชาการเชื่อมภาคี ตั้งแต่ “ต้นน้ำ–กลางน้ำ–ปลายน้ำ”
มรอ.ทำหน้าที่เป็น “กลไกภาควิชาการ” ที่สังเคราะห์ข้อมูลเชิงลึก (ต้นน้ำ) เปิดพื้นที่แลกเปลี่ยน–ต่อยอดนวัตกรรม เสริมศักยภาพภาคี (กลางน้ำ) และยกระดับข้อค้นพบสู่ข้อเสนอเชิงนโยบาย (ปลายน้ำ) เพื่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงเชิงโครงสร้างในระดับจังหวัดและระดับภาค

เวที “โชว์ แชร์ เชื่อม” โดยทำหน้าที่เป็นพื้นที่กลางสำหรับการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ประสบการณ์ รูปธรรมความสำเร็จ และนวัตกรรมที่เกิดขึ้นจากการปฏิบัติงานจริงในพื้นที่ เพื่อบูรณาการความร่วมมือระหว่างภาควิชาการ ภาคนโยบาย และภาคประชาสังคม นำความสำเร็จจากพื้นที่มาแลกเปลี่ยนบทเรียน สรุปเป็นองค์ความรู้ และทำข้อตกลงปฏิบัติร่วมกัน

3 ประเด็นสู่ 5 วาระ
ในช่วงแรก โครงการได้กำหนดประเด็นร่วมในการขับเคลื่อนไว้ 3 ประเด็นหลักที่ทุกคนต่างตระหนักถึงความสำคัญ ได้แก่ อากาศสะอาด, ความมั่นคงทางอาหาร และ ระบบรองรับสังคมสูงวัย แต่เมื่อโครงการดำเนินไป เครือข่ายการทำงานในพื้นที่กลับค้นพบว่าปัญหาสุขภาพมีความซับซ้อนและเชื่อมโยงกันมากกว่าที่คิด จึงมีความจำเป็นต้องเพิ่มประเด็นเร่งด่วนอีก 2 เรื่องเข้ามา คือ สุขภาพจิต และ บุหรี่ไฟฟ้า

สามเสาหลักของการมีส่วนร่วม
รองศาสตราจารย์ ดร.จักรกฤษณ์ พิญญาพงษ์ หัวหน้าทีมสนับสนุนวิชาการ มรอ. กล่าวว่า  “เวที โชว์ แชร์ เชื่อม ฮ่วมแฮง ฮ่วมใจ” เป็นกลไกสำคัญในการ ขับเคลื่อนงานสุขภาวะเชิงประเด็น ในระดับพื้นที่ ภาคเหนือตอนบน 8 จังหวัด โดยมีเป้าหมายหลักคือการ สร้างการมีส่วนร่วม ที่แท้จริงผ่านการเชื่อมโยงและบูรณาการการทำงานของภาคีเครือข่าย  โดยมีกรอบ “สามเสาหลักของการมีส่วนร่วม” ได้แก่

1. สร้างและเชื่อมกลไก เน้นการบูรณาการความร่วมมือข้ามภาคส่วนอย่างชัดเจนระหว่างภาคนโยบาย, ภาคประชาสังคม, และภาควิชาการ เพื่อกำหนดแกนนำเชื่อมประสานงาน ในทุกระดับ
2. สร้างความเข้าใจ–เป้าหมายร่วม ผ่านประเด็นร่วมและเวทีเรียนรู้ เช่น สังคมสูงวัย, บุหรี่ไฟฟ้า, สุขภาพจิต, อาหาร, อากาศ และใช้ พื้นที่กลาง รวมถึงเวทีแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เพื่อสร้างความเข้าใจในยุทธศาสตร์ร่วมกัน
3. สนับสนุนและยกระดับ สร้างผู้นำ สนับสนุนด้วยระบบฐานข้อมูลสารสนเทศ และความรู้ทางวิชาการ เพื่อผลักดันงานสุขภาวะให้บรรลุผลอย่างยั่งยืน

จังหวัดแพร่เดินหน้าขับเคลื่อนงานสุขภาวะเชิงประเด็น โดยเน้นยุทธศาสตร์การทำงานผ่าน “กลไกกลาง” เพื่อสร้างความยั่งยืนและบูรณาการการทำงานในพื้นที่ ซึ่งมีหัวใจสำคัญอยู่ที่การ จัดการความรู้และบทเรียนเชิงระบบ แผนการเชื่อมประสานภาคีเครือข่ายขับเคลื่อนงานสุขภาวะเชิงประเด็น 4 ส่วนหลัก ได้แก่

1.ติดตามประเมินถอดบทเรียนการทำงานถอดบทเรียนเพื่อขยายผลพื้นที่เรียนรูู้

2.กลไกจังหวัด ติดตามการทำงานระดับพื้นที่เชื่อมประสานกลไกระดับพื้นที่เพื่อร่วมกันทำงาน

3.พื้นที่กลาง สร้างความเข้าใจเป้าหมายยุทธศาสตร์ ตัวชี้วัด ระดับจังหวัด

4.บูรณาการเครือข่ายพัฒนาความร่วมมือบูรณาการการทำงาน เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของคนจังหวัดแพร่

ภาพรวมสถานการณ์ “สังคมสูงวัย”

สถานการณ์สังคมสูงวัยและความสำคัญของการจัดการระบบรองรับสังคมสูงวัย ผู้ช่วยศาสตราจารย์กิตติวรรณ จันทร์ฤทธิ์ ทีมสนับสนุนวิชาการ มรอ. ชี้ให้เห็นว่า ประเทศไทยเข้าสู่ “สังคมสูงวัยสมบูรณ์” แล้ว และคาดว่าจะเป็น สังคมสูงวัยระดับสุดยอด (Super Aged Society) ภายใน พ.ศ. 2583 สัดส่วนผู้สูงอายุ 31.38% หรือราว 20.51 ล้านคน ภาคเหนือตอนบนเผชิญรุนแรงกว่าเฉลี่ยประเทศ หลายจังหวัดก้าวสู่ Super Aged แล้ว โดยมีจังหวัดที่สัดส่วนสูงมาก ได้แก่ ลำปาง 30.27% และ แพร่ 29.66% จังหวัดแพร่มี อัตราส่วนพึ่งพิงผู้สูงอายุ 45.2 และ Support Ratio 2.2 (วัยแรงงาน 2.2 คนต่อผู้สูงวัย 1 คน) สะท้อนภาระต่อครัวเรือนและระบบบริการ

วิกฤต “พลัดตกหกล้ม” และคำตอบเชิงระบบ
ผู้ช่วยศาสตราจารย์กิตติวรรณ ให้ข้อมูลต่อว่า เขตสุขภาพที่ 1 มีการเสียชีวิตจากการพลัดตกหกล้มสูงกว่าค่าเฉลี่ยประเทศ 2 เท่า ผู้ป่วยกระดูกสะโพกหักมีการเสียชีวิต 20% ภายใน 1 ปี หากดูแลแบบดั้งเดิม ปัจจัยแวดล้อมทำให้หกล้มกว่า 52% เกิดมากสุดในห้องนอนและห้องน้ำ

แพร่โมเดล ซึ่งเป็นการต่อยอดงานวิจัยจาก “น่านโมเดล” โดยความร่วมมือกับโรงพยาบาลศิริราชและ สสส. เพื่อนำร่องใน 18 ตำบล กลไกสนับสนุนที่สำคัญคือการใช้ กองทุนสุขภาพท้องถิ่น และ กองทุนฟื้นฟูของ อบจ. เพื่อจัดหาอุปกรณ์และการดำเนินงานป้องกันในระดับปฐมภูมิ ตั้งเป้าหมาย “ไม่หัก ไม่ล้ม” ภายใต้โปรโตคอล “Fast Track” โดยเน้นการดูแลที่รวดเร็วและยึดผู้ป่วยเป็นศูนย์กลาง (Patient-Centric) ผ่านขั้นตอนสำคัญดังนี้

• ER Fast Pass ลดเวลารอในฉุกเฉิน 38 นาที
• Early Surgery ผ่าตัดภายใน 48 ชม. ด้วยเทคนิคแผลเล็ก ใช้อุปกรณ์ที่เหมาะสมเพื่อให้ผู้ป่วยลุกเดินลงน้ำหนักได้เต็มที่ทันทีหลังผ่าตัด
• Orthogeriatric Co-care ทีมสหวิชาชีพ อายุรแพทย์ร่วมดูแล
• Early Mobilisation กายภาพเข้มข้นอย่างน้อย 2 ชม./วัน และดูแลต่อเนื่องระยะกลาง (IMC)  เพื่อลดอัตราการเป็นผู้ป่วยติดเตียงถาวร

ระบบ Fast Track นี้สอดคล้องกับแนวคิด Value-Based Healthcare (VBHC) ที่มุ่งเน้นการดูแลสุขภาพตามคุณค่า โดยมีเป้าหมายคือ ผู้สูงวัยต้องไม่หัก ไม่ล้ม หากเกิดอุบัติเหตุแล้วต้องได้รับการปฏิบัติการเร็ว เพื่อให้ผู้ป่วยมีสุขภาวะที่ดีและอายุยืนยาว ซึ่งกุญแจสำคัญในการแก้ปัญหาที่ยั่งยืนที่สุดคือ การป้องกัน เนื่องจากปัจจัยจากสิ่งแวดล้อมเป็นสาเหตุของการหกล้มมากกว่า 52% โดยเฉพาะใน ห้องนอนและห้องน้ำ จึงจำเป็นต้องมีการประเมินและปรับปรุงสภาพแวดล้อมในบ้านควบคู่ไปกับการรักษาที่รวดเร็วและมีประสิทธิภาพ

การขับเคลื่อนใช้งบประมาณจาก กองทุนสุขภาพท้องถิ่น และ กองทุนฟื้นฟู อบจ. นำร่อง 18 ตำบล พร้อมบูรณาการ รพ.–รพ.สต. ที่ถ่ายโอนสังกัด อบจ. เพื่อทำให้ป้องกัน–รักษา–ฟื้นฟูเชื่อมติดกัน

ภัย “บุหรี่ไฟฟ้า” เร่งแก้ไขด่วนในเยาวชน
ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.พงษ์ศักดิ์ อ้นมอย ทีมวิชาการ มรอ. ให้ข้อมูลว่า สถานการณ์บุหรี่ไฟฟ้าระบาดในเยาวชนสอดคล้องกับการเติบโตอย่างก้าวกระโดดในระดับประเทศที่จำนวนผู้ใช้บุหรี่ไฟฟ้าเพิ่มขึ้นถึง 11.4 เท่า ในช่วงปี 2564-2567 โดยเฉพาะอย่างยิ่งใน กลุ่มเยาวชนอายุ 13-15 ปี ที่มีอัตราการใช้เพิ่มขึ้นถึง 5.3 เท่า ซึ่งในจังหวัดแพร่เองก็พบปัญหาการสูบบุหรี่ไฟฟ้าใน บ้านและสถานศึกษา ในระดับที่ค่อนข้างสูง และ อายุเฉลี่ยของผู้ที่เริ่มสูบมีแนวโน้มลดลง อย่างต่อเนื่อง ซึ่งเป็นสัญญาณอันตรายต่อสุขภาพประชากรในระยะยาว

ภาระโรคสะสมทวีความรุนแรง
ผลกระทบของการบริโภคยาสูบต่อสุขภาพของประชากรจังหวัดแพร่มีความชัดเจน เมื่อพบว่า จำนวนผู้ป่วยจากโรคที่เกิดจากการสูบบุหรี่ มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ จาก 40,203 คน ในปี 2565 เป็น 53,124 คน ในปี 2567 หรือ เพิ่มขึ้นถึง 32% ภายในระยะเวลา 2 ปี สะท้อนถึงภาระที่หนักอึ้งต่อระบบสาธารณสุขในกลุ่มโรคสำคัญ เช่น โรคปอดอุดกั้นเรื้อรัง (COPD) และโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke)

ด้วยข้อมูลที่ชี้ชัดถึง การเปลี่ยนผ่านสู่บุหรี่ไฟฟ้า และ ภาระโรคที่เพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ทำให้การจัดการปัญหาการแพร่ระบาดของบุหรี่ไฟฟ้า โดยเฉพาะในกลุ่มเด็กและเยาวชน จึงถือเป็น ความท้าทายสำคัญและมีความจำเป็นเร่งด่วน ที่ต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกภาคส่วน เพื่อสร้างกลไกป้องกันและแก้ไขปัญหาอย่างจริงจังและเป็นระบบ

ล้านนาน่าอยู่ “ปลอดบุหรี่ไฟฟ้า” ด้วยยุทธศาสตร์ 3 ป.

ภาคเหนือตอนบนกำหนดทิศทางการขับเคลื่อนเพื่อแก้ไขปัญหาบุหรี่ไฟฟ้า อย่างจริงจัง ภายใต้วิสัยทัศน์ “ล้านนาน่าอยู่ ปลอดบุหรี่ไฟฟ้า” โดยมีเป้าหมายหลักในการ ลดจำนวนนักสูบหน้าใหม่ เนื่องจากผลสำรวจในจังหวัดลำปางเมื่อเดือนพฤษภาคม 2567 พบตัวเลขน่าตกใจว่า 12% ของเยาวชน เคยมีประสบการณ์การสูบบุหรี่ไฟฟ้า และส่วนใหญ่ยังมีความเข้าใจผิดว่าบุหรี่ไฟฟ้าช่วยเลิกบุหรี่มวนได้และมีอันตรายน้อยกว่า นอกจากนี้ยังพบช่องว่างด้านการสื่อสาร โดย 58.02% ของเยาวชนไม่เคยได้รับคำแนะนำจากผู้ปกครอง และ 35.48% ไม่เคยได้รับคำแนะนำจากครูอาจารย์

ภาคเหนือตอนบนจึงวางยุทธศาสตร์ระยะยาว ได้กำหนด ยุทธศาสตร์ “3 ป.” เพื่อรับมือกับปัญหานี้อย่างครอบคลุม ประกอบด้วย

1.ป้องกัน: เน้นการพัฒนา หลักสูตรการป้องกันภยันตราย ในสถานศึกษา และการ เฝ้าระวังเครือข่าย ในชุมชนและสื่อ

2.ปลูกฝัง: สร้าง ความตระหนักรู้ ในทุกช่วงวัย และรณรงค์ ค่านิยมการไม่ใช้บุหรี่ไฟฟ้า โดยเน้นการเป็นแบบอย่างที่ดีของบุคคลและครอบครัว

3.ปราบปราม: เพิ่มประสิทธิภาพการ บังคับใช้กฎหมาย และจัดทำ มาตรการข้อตกลงร่วม/ธรรมนูญ ในระดับพื้นที่ เพื่อควบคุมการใช้และการเข้าถึง

พื้นที่นำร่อง–ขยายผล
การขับเคลื่อนเชิงปฏิบัติการดำเนินงานในหลายระดับ โดย กขป. เขต 1 ใช้กรอบการดำเนินงาน 4 ขั้นตอน ตั้งแต่การพัฒนาชุดข้อมูลไปจนถึงการถอดบทเรียนและสร้างข้อตกลงร่วมกันในพื้นที่นำร่อง เช่น วิทยาลัยเทคนิคแพร่ และโรงเรียนอนุบาลลำปาง ขณะที่ จังหวัดลำปาง ได้วางแผนปฏิบัติการที่มุ่งเน้นการสร้าง วิทยากรแกนนำ จำนวนมากถึง 90 คน จากสถานศึกษาและชุมชน เพื่อขยายผลหลักสูตรการป้องกันและจัดทำธรรมนูญโรงเรียน ในพื้นที่เป้าหมายรวม 24 แห่ง ซึ่งถือเป็นกลไกสำคัญในการถ่ายทอดความรู้และสกัดการเป็นนักสูบหน้าใหม่ในระยะยาว

ทิศทางการพัฒนาเครือข่ายระยะยาว

กรอบการดำเนินงานพัฒนาระบบและกลไกสนับสนุนภาคีสุขภาวะในภาพรวมของภาคเหนือตอนบน ปี 2566 – 2567 มุ่งเน้นไปที่การเก็บรวบรวมชุดข้อมูลภาคี เติมฐานข้อมูลเชิงสถานการณ์ทั้ง 5 ประเด็น และการยกระดับเครือข่ายสู่การใช้ประโยชน์ได้จริง โดยมีกลไกสนับสนุนระดับเขต (Core Team) เป็นแกนกลางในการขับเคลื่อนและประเมินผลอย่างต่อเนื่อง เป้าหมายคือการยกระดับนโยบายสาธารณะ ใช้ผลลัพธ์เวที “โชว์ แชร์ เชื่อม” ผลักดัน สมัชชาสุขภาพจังหวัด และธรรมนูญชุมชน–สถานศึกษา เพื่อบรรลุวิสัยทัศน์ “ล้านนาน่าอยู่ ปลอดภัย รองรับสังคมสูงวัย”

เวที “โชว์ แชร์ เชื่อม” คือ พื้นที่กลาง ที่พา 8 จังหวัดภาคเหนือตอนบนไปสู่เป้าหมาย “ล้านนาน่าอยู่ ปลอดภัย รองรับสังคมสูงวัย และปลอดบุหรี่ไฟฟ้า” อย่างแท้จริง